آنچه در مقدمه کتاب واژه نامه سیوندی می خوانید

 

 

نگهداری و پاس داشت زبانها و گویش های ایرانی کاری بس مهم است که در جامعه کنونی اهمیت آن افزون گردیده است. زبانها و گویشهای مادری ما همچون نیاکان ما ارزشمندند و حتی از آن جهت که زبان مادری را می توان عمر جاودانی بخشید  گران بهاتر چرا که زبان مادری و کلا فرهنگ نیاکانمان ،هم مادران و پدران ما هستند و هم فرزندان و آیندگانمان که زنده ماند و یا نماندن آن دست خود ماست.

زبان مادری ریشه و اصل فرهنگ ها و آداب و رسوم آن مردم است و با نابودی زبان مادری فرهنگ و تمدن آن مردم نیز نابود می گردد و با حفظ زبان مادری فرهنگ و تمدن تا حد بسیار زیادی محفوظ می ماند.

زبان سیوندی گونه ای ایست از زبانهای ایرانی شاخه غربی شمالی آن که در سیوند فارس بکار میرود و حتی نزدیک ترین روستاها به آن در فاصله چند کیلومتری نه بدان سخن گفته و نه از آن چیزی می فهمند. این زبان از جهات مختلفی متمایز از دیگر زبانهای ایرانی بوده برتری دارد صرف سیوندی آمیزه ای از ترکیب و تحلیل بوده که هر یک ویا چند فعل از صرفی یکتا پیروی می کنند و این که قاعده و دستوری یکسان برای همه افعال محیا نمی باشد یک فعل در زمانهای مختلف دستوری تغییر شکل می دهد و حتی در برخی کنش ها صیغه ها نیز تغییر شکل می دهد  به زبان دیگر از یک فعل در زبان سیوندی گونه های مختلفی دیده می شود ماضی مضارع و آینده فعل و گاهی صیغه های فعل نیز با یکدیگر متفاوت می باشد مصدر حالت امری و دستوری نیز مجزا مشتق می گردد همچنین گونه متعدی ساز نیز در افعال لازم با فعل لازم آن متفاوت می باشد. دایره واژگانی زبان سیوندی نیز بسیار قوی است و واژه سازی در زبان سیوندی بسیار پرکار و این زبان در برابر واژگان بیگانه تا حد بسیاری مقاومت می نماید.

کتاب حاضر حاصل بیش از هشت سال تحقیق و پژوهش مستمر اینجانب و گردآوری واژگان سیوندی است در آوانگاری این کتاب حداکثر دقت منظور گردیده و مطمئنا با چندین بار تصحیح و تکرار آوانگاری کمترین خطا را داراست.

این اثر علاوه بر سیوندی زبانان می تواند اثری مهم و مفید برای دوستداران فرهنگ ایرانی بویژه محققین و گویشوران دیگر زبانهای ایرانی همچون کردی سورانی ،کردی کرمانجی، گورانی، تالشی، گیلکی، مازندرانی ، سمنانی و سنگسری ،بلوچی، لری ، بختیاری، لکی، فیلی، لاری و کمزاری، بشاگردی ، گویشهای استان فارس و گویشهای مرکزی ایران باشد.

امید آنکه توانسته باشیم قدمی هرچند کوچک در پیشبرد و پاسداشت ارزش های کهن ایران بزرگ برداشته باشیم

مجتبی خرم

مرداد 92

ču kene

ču kene

چو کنه / ču kene یا به فارسی چوب خط، چوبی است که بوسیله علامتهای روی آن و یا ایجاد علامت بر روی آن در اقتصاد سیوند بکار می رفته است.در مواردی فروشنده یا پیشه ور، برای هر واحد وزن یا خدماتی که ارایه می کرد، علامتی مخصوص را بر روی چو کنه کنده کاری می کرد. در مواردی دیگر نیز علامتی بر روی چوب ایجاد نگردیده و چوب جهت اندازی گیری استفاده می گردید. در واقع چوکنه استفاده کمتر از پول را در نظام مالی فراهم می کرده است. چوکنه در موارد مختلف مورد استفاده قرار می گیرد که عبارتند از:

قصابی

فروش گوشت در سیوند در گذشته بوسیله چوکنه قصابی انجام می گرفت. چوکنه قصابی دو تکه چوب به بلندای 50-20 سانتی متر که معمولا  از چوب سفیدار استفاده می گردید. بدین گونه که یکی از دو چوب نزد قصاب و دیگری مشتری بوده است و مشتری هنگام خرید گوشت چوکنه را نیز با خود برده و قصاب بنا به میزان فروش گوشت علامتی را روی چوکنه ای که نزد خودش بوده و چوکنه ای که نزد مشتری بوده ایجاد نموده و یکجا با مشتری حساب می کرده است در واقع سنت چوکنه نسیه فروشی و چوکنه دفتر حساب فروشنده بوده است.

معمولا برای نیم وقه (200گرم) یک علامت / و برای یه وقه (400 گرم) یک علامت /\ برای روی دو تکه چوب بوسیله چاقو قصاب کنده کاری می گردیده است.

سلمانی

برای سلمانی و اصلاح سر و صورت هر کس در سیوند دارای چوکنه بوده ا چوکنه سلمانی نیز همانند چوکنه قصابی معمولا از جنس سفیدار و به بلندی 20 تا 30 سانتی متر بوده است که پس از هر بار سلمانی ، دلاک خطی با کارد مخصوصش بر روی چوکنه می انداخته است که در بسیاری از موارد تسویه حساب موقع برداشت محصول و یا پایان سال مالی بوده است.

سلمانی همچنین وظیفه دلاکی مردم را نیز برعهده داشته و هنگام حمام رفتن شستن کمر و کیسه کشیدن بدن آنها را نیز انجام داده که اینکار نیز با ایجاد علامت بر روی چوکنه فرد همراه بوده و در موقع برداشت محصول تسویه حساب می شده است. البته کیسه کشیدن مربوط به اعیان و خوانین زورگو و ستمگر بوده و افراد عادی خودشان خود را می شسته اند.

قصاب، دلاک و هرکس دیگری که در ازادی فروش جنس و یا ارائه خدمات از این شیوه اقتصادی ( چوکنه ) استفاده می نموده به هنگام خرید محصول یا ارایه ی خدمات، همزمان با ایجاد علامت ویژه بر روی چوکنه ی خودش، بر روی چوکنه ای هم که نزد خریدار بود همان علامت را ایجاد می کرد و  در روز حساب و کتاب، هر دو چو کنه را با هم مقابله می کردند بدین صورت امکان اشتباه و اختلاف در حساب پدید نمی آمد.

چوکنه شِت

در سیوند شغل اصلی برخی دامداری بوده و بقیه مردم نیز که کشاورزی و یا پیشه دیگر داشته اند چند گوسفند نیز نگهداری می کرده اند که چرانیدن گوسفندان برعهده چوپان بوده است چون تعداد گوسفندان هر خانواده کم بوده و شیر روزانه آنها جهت دوغ،کره، پنیر و سایر فرآورده ای دامی مقرون بصرفه ( به سیوندی کیریچ مندی / kirič mandi ) نبوده است از همین رو هر چند خانواده شیرهای دوشیده شده خود را روی هم ریخته و به نوبت به یک خانواده می داده اند. هر خانواده هر چند روزی یکبار همه شیرهای شرکا را تصاحب کرده تا به میزان تولید فراورده لبنی مورد نظر برسد.

چوکنه شِت / čukene šet  یا به فارسی چوب خط شیر برخلاف چوکنه های خریدار و فروشنده یکی (یک عدد) بوده و جنس آن نیز از درخت تاک ( به سیوندی رز / rez ) بوده  و علامتی بر روی آن ایجاد نمی شده است.

در واقع چوکنه شِت معیاری برای اندازه گیری مایعات (شیر) بوده نه خرید و فروش که به همین دلیل نمی توان نام چوب خط را در ترجمه بر روی آن نهاد چرا که کاربرد آن با کاربرد چوب خط کاملا متفاوت می باشد.

 این نوع چوکنه بوسیله بندها یا جوانه های ( به سیوندی پُک / pok ) چوب میزان شیر تعیین می گردد بدین گونه که چوکنه شت را درون ظرف نهاده (ظرف نیز باید ثابت باشد و عوض نشود) و بر اساس ارتفاع شیر بوسیله جوانه های روی چوب رز مقدار آن و سهم هر شریک مشخص می شود.

برگرفته از کتاب تاریخ و فرهنگ سیوند ( در دست نگارش)

ابوالمحدی

ابوالمحدی در قسمت شمالی رشته کوههای شرقی سیوند واقع شده است انتساب کوه بدین نام بدلیل تعلق زمینهای زیرکوه و آب چشمه کوه به شهریار ابوالمحمد ابن آقا محمود سیوندی در زمان صفویه می باشد. ابوالمحمد یا به زبان مردمان سیوند ابولمحد در زمان صفویه شهریاری و مهتری سیوند را بر عهده داشت که شش سال پیش از انقراض صفویه و حمله محمود افغان فوت نمود. آب چشمه و زمینهای پیرامون وی متعلق به فرزندان وی بود که در زمان نادرشاه مورد غضب وی واقع شده و از سیوند به سمت خوزستان کوچ داده شدند و در شهر دزفول در مکانی که امروزه با نام گذر سیوند شناخته می شود ساکن شدند.

ابوالمحدی هم از نظر پوشش گیاهی، هم از نظر منابع آبی هم از لحاظ باستانی و آثار تاریخی و هم از نظر پوشش جانوری از موقعیت ویژه ای برخوردار می باشد.

وجود چشمه سار ابوالمحدی در دامنه آن که بهمراه لیرک یکی از دو چشمه پرآب سیوند بوده و زمینهای وسیعی را در پیرامونش آبیاری می نماید.پوشش گیاهی غنی و انبوه که سایه گیر بودن کوه و در نتیجه نگه داشت بیشتر آب موجب رشد بهتر آن گردیده است.وجود آب زیاد در کوه و تالابهای زیبا پیرامون آن تنوع جانوری خاصی به کوه داده که انواع جانداران از ماهی ها گرفته تا انواع خزندگان ، پرندگان ، پستانداران همچنین انواع بی مهره گان را در برمی گیرد.همچنین وجود چندین غار با آثاری از دوران ماقبل تاریخ و از همه مهمتر میترائیوم چهل پله سیوند در این کوه که یکی از مهمترین و ارزشمندترین نیایشگاههای مهرپرستی ایران بزرگ است. همه نشان جایگاه ممتاز کوه ابوالمحدی دارد.

ابوالمحدی از سمت شمال به زمینهای کشاورزی و رودخانه سیوند، از سمت شرق به کوه سِم سِم ، از غرب به کوه ویَک ، و از جنوب به ارتفاعات پیازی محدود می گرددکه آبراه (شیب) آن نیز از جنوب به شمال می باشد.

در زمان قاجار یکی از دو ساخلوهای (پادگان) سیوند در دامنه این کوه بود که در خرداد 1297 ه. ش پس از اعلام جنگ سید عبدالحسین لاری با انگلیس این ساخلو بدست مردم سیوند با همکاری عشایر منطقه خلع سلاح و سازه های آن تخریب گردید

ادامه دارد....